تحقیق مسئولیت كیفری

تحقیق  مسئولیت كیفری

مقدمه:

 اگر ادعا شود كه یكی از مباحث بسیار مشگل حقوق جزا همان مسئولیت كیفری است، مسلماً در این ادعا سخنی بگزاف گفته نشده است، زیرا در شرایط فعلی حقوق جزا لازمه اعمال مجزات به مجرمین وجود مسئولیت كیفری است. تا زمانی كه فردی از جهت قانونی دارای مسئولیت كیفری نباشد به هیچوجه نمی‏توان مجازاتی را درباره وی تجویز نمود. دانشمندان حقوق جزا ارتكاب جرم و تحمیل مجازات را موكول به تحقق عناصر سه گانه ( عنصر مادی، عنصر قانونی، عنصر اخلاقی یا معنوی) نموده‏اند. لازمه وجود عنصر اخلاقی وجود مسئولیت است و تا زمانی كه مسئولیت وجود نداشته باشد محكومیت متهم به مجازات‏های قانونی نیز امكان‏پذیر نیست. ذكر یكی دو مثال مسئله را روشن‏تر می‏نماید: گرچه قتل عمد به موجب ماده 170 قانون مجازات عمومی مستحق مجازات اعدام است، ولی هرگاه ثابت شود كه مرتكب حین ارتكاب جرم بعلل مادرزادی یا عارضی فاقد شعور بوده و یا به اختلال قوه تمیز و اراده دچار شده باشد، مجرم محسوب نبوده و قابل مجازات نیست. همچنین هرگاه كسی بعلت اجبار مادی یا معنوی كه عادتاً قابل تحمل نباشد، و یا برای دفاع از خود یا دیگری مرتكب قتل گردد، این جرم نیز با توجه به شرایط پیش‏بینی شده در قانون قابل مجازات نمی‏باشد (مواد 39 و 43 قانون مجازات عمومی). علت هم آنست كه خود مقنن “جنون” یا “اجبار” یا “دفاع مشروع” را از عوامل رافع مسئولیت دانسته است. این موارد را دانشمندان حقوق جزا، موارد “عدم مسئولیت” دانسته‏اند.
دانشمندان نسبت به مبنای عدم مسئولیت و حتی محتوی و علت عدم مسئولیت كیفری اتفاق نظر ندارند. بعضی از آنان مبنای مسئولیت كیفری را آزادی اراده و اصل مختار بودن انسان و بالنتیجه “مسئولیت اخلاقی” دانسته‏اند. برخی دیگر از جمله طرفداران مكتب تحقیقی كه مخالف اصل آزادی اراده می‏باشند مبنای مسئولیت را وجود انسان در جامعه دانسته و معتقدند كه لازمه وجود انسان در جامعه قبول مسئولیت اجتماعی است. بنابراین از نظر آنان مبنای مسئولیت كیفری همان “مسئولیت اجتماعی” است نه مسئولیت اخلاقی. بعضی دیگر از دانشمندان نیز سعی كرده‏اند كه حد وسطی بین این دو نظریه بوجود آورند. ما سعی می‏كنیم كه در صفحات آینده نظریات آنان را تشریح نماییم. لیكن شاید ضروری باشد كه قبلا تحولات امر مسئولیت كیفری در ازمنه مختلف را توضیح دهم تا ذهن خوانندگان آمادگی بیشتری پیدا نماید.