مروری بر مسمومیت آرسنیكی در حیوانات اهلی

2-1- تاریخچه......................... 4

2-2- خواص عمومی ..................... 7

2-3-خواص حیاتی و اثرات آرسنیك در بدن و اعضاء 11

2-3-1- اثر بر روی پوست ........... 13

2-3-2- اثر بر روی تغذیه........... 13

3-3-3- اثر بر روی كبد............. 14

2-3-4- اثر بر روی دستگاه گردش خون. 14

2-3-5- اثر بر روی اعصاب .......... 14

2-3-6- اثر بر روی استخوانها و نمو بدن 15

2-3-7- اثر بر روی سوخت و ساز بدن.. 16

2-3-8- اثر بر روی دهان و دندان.... 16

2-3-9- اثر بر روی كلیه ........... 17

2-4- سمیت تركیبات مختلف آرسنیكی ..... 18

2-4-1- تركیبات معدنی یا كانی ..... 22

2-4-2- تركیبات آلی ............... 23

2-5- توكسیكوكنتیك آرسنیك............. 38

2-5-1- جذب........................ 38

2-5-2- توزیع و تجمع آرسنیك در بدن. 40

2-5-3- دفع آرسنیك................. 44

2-6- تحمل بدن در مقابل آرسنیك........ 47

2-7- اعمال دفاعی بدن در مقابل آرسنیك. 48

2-8- سبب شناسی ...................... 49

2-8-1 مسمومیت جنائی............... 49

2-8-1- مسمومیت اتفاقی............. 50

2-8-3- مسمومیت دارویی............. 51

2-9- درجات مسمومیت به (درجات صحیح مسمومیت)   55

2-9-1- سمیت حاد تا تحت حاد........ 55

2-9-2- سمیت مزمن و تحت مزمن....... 57

2-9-3- سمیت آرسنیك در گونه‌های مختلف حیوانات  60

2-10- مكانیسم عمل ................... 61

فصل سوم/ جمع بندی و نتیجه‌گیری

3-1- علائم بالینی .................... 64

3-1-1- علائم در مسمومیت‌های فوق حاد. 64

3-1-2- علائم در مسمومیت‌های حاد .... 65

3-1-3- علائم در مسمومیت‌های تحت حاد. 66

3-1-4- علائم در مسمومیت‌های مزمن.... 67

3-2- یافته‌های آزمایشگاهی............. 68

3-3- درمان و پیش آگهی................ 72

فصل چهارم/ منابع

الف- منابع فارسی .................... 85

ب- منابع انگلیسی  86

==========================

مقدمه:

پژوهشهای عملی هر چند ناچیز باشد، قابل توجه است. كه اگر چیزی بر دانستنیها نیافزاید، كم ننموده و اگر برای پیشرفت دانش راه تازه‌ای باز ننماید، مسدود هم نمی‌كند. آنها كه با بضاعت مختصر علمی قدم اول را برمی‌دارند، بالطبع در پی قدم دوم بوده و بدنبال اندوختة بهتری می‌روند.

اگر به بخش تركیبات آرسنیكی این پروژة تحقیقاتی، اجمالی شود. اهمیت این ماده در دانش دامپزشكی محرز می‌گردد.

با علم به اینكه داروهای آرسنیكی قسمت عمده‌ای از داروها را تشكیل داده و صنعت داروسازی هر روز تركیبات گوناگونی را از این دارو به بازار می‌فرستد، مطالعه و بررسی آن خصوصاً از نظر سم شناسی شایان توجه می‌باشد.

از سالها قبل مسألة اعتیاد بوسیلة این دارو مورد دقت علماء فن بوده و عده‌ای برای چالاكی و تقویت از آن استفاده می‌كردند. حتی در روم قدیم، بخصوص زنها برای طراوت و وجاهت ظاهری متوسل به این دارو می‌شدند.

و یا برای انبساط و نشاط سگهای پرقیمت شكاری و یا پاسبان و یا حیواناتی كه می‌خواستند آنها را فربه و چالاك به مشتری عرضه نمایند، بدون اینكه توجه به خطرات و زهرآگینی آن داشته باشند از این دارو استفاده می‌كردند.

در رابطه با زهرآگینی آرسنیك، زنها و ندیمه‌های سابق گردانندة اصلی این كشمكش بوده و حتی اطلاعات سم شناسی آنان بیش از گیاه‌شناسان و متخصصین شناسی زمان خود بوده است.

نمونه‌های تاریخ شاهد این مدعا می‌باشد. از آن جمله كاترین دومدیسی‏، ملكة فرانسه، دختران بورژیا، كاترین ملكة روسیه و امثال آنها كه برای نابود كردن و انتقام كشیدن و انجام مقاصد شیطانی خود متوسل به زهر می‌شدند و جنایات بیشماری مرتكب شده‌اند. اینان دستگاه و تشكیلات وسیعی برای جمع‌آوری و شناسایی زهرهای مهلك در اختیار داشتند.

آرسنیك از زهرهای كشنده‌ای است كه قرنها پیش، بوجود آن پی برده‌اند و در حیوان یا انسان برای  تبهكاری و یا خودكشی استفاده كرده‌اند.

تاردیو[1] 288 موردی زهرآگینی در انسان و یا حیوان یادداشت كرده است كه 195 مورد آن بوسیلة  اسید آرسنیو انجام شده است (3). چون كمترین مقدار این زهر در بدن از راه تجزیة شیمیایی حتی مدتی پس از مرگ هم تشخیص داده می‌شود لذا امروزه تبهكاری كمتری با این زهر اتفاق می‌افتد و بیشتر توجه به خواص درمانی آرسنیك معطوف می‌باشد.

مواد آرسنیك‌دار جزو اولین داروهایی بودند كه در مقابل سیفلیس مؤثر بودند و هنوز هم برای درمان اسهال خونی ناشی از آمیب بكار می‌‌روند. آرسوبال یا مل[2]-  بی ارگانوآرسنیك‌هایی هستند كه مؤثرترین دارو در درمان مرحلة نورولوژیكی تریپانوزومیازیس آفریقایی می‌باشند كه  عامل عفونی آن تریپانازوما گامبینس[3] و تریپانازوما رودزینسی[4] می‌باشند.

[1] Tardive (288)

[2] Arsobal = Mel-B

[3] Trypanosoma gambiense

[4] T.rhodensiense

...

2-2- خواص عمومی:

آرسنیك ماده‌ای است جامد - سفید تا خاكستری رنگ كه در حرارت 400 درجه سانتیگراد ذوب می‌گردد. خواص ظاهری آن شبیه فلزات می‌باشد ولی از نظر شیمیایی، شبه فلزی است، حقیقی، كه در ردیف ازت، فسفر و آنتیموان بشمار می‌رود. آرسنیك به آسانی اكسید شده و در معرض هوا تغییر رنگ می‌دهد. ابتدا زردرنگ و بعد سیاه می‌شود. در صنعت بصورت پودر وجود دارد. این پورد بنامهای آرسنیك تری اكسید و آرسنیك سفید و اكسید- آرسنیوس و پنتااكسید نامیده می‌شود.

علامت اختصاری این فلز AS، وزن اتمی آن 33 و دارای وزن مخصوص 73/5، می‌باشد. رنگ آرسنیك در مقابل شعله تغییر می‌كند و در حرارت زیاد (از 180، درجة سانتیگراد به بالا) در حالیكه بوی سیر از آن متصاعد می‌شود به اسید آرسنیو، تبدیل می‌گردد. میلر[1] دانشمند انگلیسی متذكر شده است كه در زمانهای بسیار قدیم، برای تشخیص این فلز از خاصیت فوق استفاده می كردند. یعنی یك قطعه از این فلز را روی چاقو گذاشته و بالای آتش نگه می‌داشتند و در مجاورت هوا و حرارت زیاد آرسنیك با شعلة آبی رنگ سوخته و ایجاد بوی سیر می‌نمود (3). سنگ معدنی كه آرسنیك از آن به عمل می‌آید، آرسنیوپیرید نامیده می‌شود. در این سنگ بمیزان 46 درصد آرسنیك، وجود دارد . مهمترین تهیه‌كنندگان آرسنیك جهان بترتیب آمریكا، مكزیك، كانادا، روسیه، فرانسه، اسپانیا می‌باشند. (3).

آرسنیك با تركیبات متتوع و غالباً با فلزات گوناگون از قبیل سدیم، مس و سرب همراه است . این فلز بیشتر در مجاورت معادن طلا یافت شده است.

با توجه به اینكه در حال حاضر تعدادی از تركیبات نسبتاً جدید آلی آرسنیكی مورد استفاده قرار می‌گیرند. بنابراین مسمومیت آرسنیكی یك مشكل جدی به شمار می‌رود تركیبات آرسنیكی دارای خصوصیات فیزیكی و شیمیایی متنوعی هستند كه می‌توانند بر روی مسمومیت و جذب آنها اثر بگذارد. بطور كلی هر چه میزان حلالیت تركیبات بیشتر باشد، میزان جذب هم بیشتر است و سطوحی كه بصورت فیزیكی با آن آلوده شده‌اند وسیعتر می‌‌باشند.

[1] Miler