مقاله ساختارحكومت‏ پیامبر

مقاله ساختارحكومت‏ پیامبر

این مقاله درصدد اثبات ساختار حكومتی برای حكومت نبی اكرم در مدینةالرسول(ص)
است، تا ساختار حكومت اسلامی اثبات شود، زیرا بدیهی است اگر رسول اكرم(ص)
ساختار دولتی مبتنی بر وحی داشته باشد، كافی است، تا ادعا شود اسلام ساختار دارد، آن‏گاه سیره حكومتی امیرمؤمنان مؤید آن خواهد شد. بنابراین، مطالب این مقاله صرفاً درباره اثبات ساختار برای حكومت پیامبر خواهد بود. برای اثبات مدعای فوق نیاز به تعریفی مورد اتفاق از "ساختار" داریم كه قاعدتاً ارائه آن دانشمندان علم مدیریت و سازمان متوقع است. مقدمتاً خوب است دانسته شود مكاتب مدیریت، دورانهای زیر را شامل می‏شود: [245]
الف) دوران قبل از مدیریت علمی،
ب) دوران مدیریتها یا مكتبهای كلاسیك،
ج) مكتب روابط انسانی،
د) تركیبی از ب و ج.
مدیریت و فن اداره، مانند هر اندیشه دیگر در حال تطور و تكامل است. در دوران قبل از مدیریت علمی، مدیریتها به شكل فطری و بدون فرمولهای مدوّن و مبیّن بود، مانند واحدهای تجاری در زمان چینیان و رومیان‏ [246] كه دارای نوعی بینش مدیریتی ساده بودند با ظهور "فردریك تایلور) دوران مدیریت علمی شروع می‏شود [247] كه به عنوان پدر مدیریت علمی معروف شد و در اوایل قرن حاضر نوشته‏هایش درباره تئوری مدیریت به طور گسترده‏ای خواننده داشت. مبنای مدیریت وی اساساً تكنولوژی بود و به گمان وی بهترین طریق افزایش بازده، بهبود فنون و روشهایی بود كه كارگران به كار می‏بردند. او افراد را ابزار می‏دانست و در طرح او عمدتاً به نیازهای سازمانی توجه می‏شود، نه نیازهای افراد. [248]
بعداً "التون میو" ظهور كرد و "نهضت روابط انسانی" را در فواصل 1920 تا 1930 ـ 1299
تا 1309 ه' مطرح كرد و جانشین آرای تیلور نمود. او و پیروانش می‏گفتند علاوه بر اینكه باید بهترین روشهای تكنولوژی را برای بهبود و بازده مورد توجه قرار داد، روحیات و امور
انسانی را نیز باید مورد توجه قرار داد. آنها ادعا می‏كردند روابط انسانی بر روابط تكنولوژی كاری ترجیح دارد و این را از آزمایشات معروف به "هاتورن" به دست آورده بودند. [249]
و قبل از "التون میو" و بعد از "فردریك تیلور" دوران مكاتب كلاسیك مدیریت است و حدود 50 سال می‏باشد و بوروكراسی "وبر" و اصول‏گرایی "فایول"> [250]
شاخص‏ترین آنها است. برخی تكنوكراسی "فردریك تیلور" را از زمره این مكاتب شمرده‏اند، [251]
ولی به نظر می‏آید نظریات مدیریت خیلی بیشتر و نامنظم‏تر از این باشد، به گونه‏ای كه به نظر بعضی از صاحب‏نظران، [252]
علم مدیریت، جنگلی از تئوریها است و به نظر بعضی، از زمره علوم ناموفق است. [253]

...

خانواده "لوذان" را كه حاكم اصلی یمن بودند، نصب كرد. عمرو بن حزم بن‏زید لوذان، شهر
بن بازام و عامر بن‏شهر بن بازام سه نفر از خانواده لوذان بودند كه در یمن و مقاطعات آن
نصب شدند. [320] پیامبر(ص) در قبیله عبدالقیس ابتدا علاء بن‏حضرمی را گماشت و پس از
شكایت مردم، پیامبر(ص) او را عزل نمود و به جای او ابان بن‏قیص را كه از اكابر قریش بود،
نصب كرد. [321] حافظ عراقی در الفیه خود تمام ولایتداران و استانداران پیامبر(ص) را در
شعری زیبا گنجانده است:
أمر باذان بلاد الیمن، ثم ابْنه شهراً بصنعا یمن،
وابْن أبی أمیة المهاجری، كنده و الصدق فقیل ان سری‏،
لعمله قضی النبی بالموت، كذا زیاد بن‏لبید حضرموت،
كذا ابوموسی‏ ذبیداً و عدن، و نافع الساحل مِن أرض الیمن،
كذاك قدْ ولّی‏ معاذ الجند، كذلك عتاباً علی خبر البلد،
كذاك قد وَلّی أباسفیان، صخر بن حرب بعد ذا نجران،
كذا ابْنه یزید ای تیماء، و ابْن سعید خالداً صنعاء،
كذاك عمر أخذوا وادی القُری‏، و حكما أخاهما علی قری،
عرنیة كذلك إیضاً أعطی‏، أخاهما أبان منه الخطا،
كذاك ابْن العاص عمراً بعمان، كذا علی الطائف ولّی‏ عثمان.
چندین استان زیر نظر پیامبر اكرم(ص) بود و چند استاندار را نصب كرد [322] و در واقع،
دستگاه اداری كامل بود.

3ـ جهاز قضائی

الف ـ قضاوت شخص نبی‏اكرم(ص)

پیامبر اكرم(ص) كه مبلّغ شریعت بود، قضاوت را نیز به عهده داشت‏ [323] و در مسایل مورد
اختلاف قضاوت می‏كرد. [324] اهتمام ایشان به امر قضا به خاطر ارتباط مستقیم قضا با عدالت
اجتماعی ـ سیاسی بود. [325] ایشان با مداخله در امر قضا كار قضاوت را در دست كاهنان و
یهودیان درآورد. [326] از قضاوتهای معروف او یكی بین سمرة بن‏جندب و مرد انصاری بر سر
یك درخت و دیگری قضاوت بین زبیر بن عوام و مرد انصاری درباره آبیاری درختان
می‏باشد. [327] ایشان قاضی اوّل دولت اسلامی و تنها قاضی مدینه بود و [328] فرمود:

"من بشر هستم و شما نزاعتان را پیش من می‏آورید. ممكن است بعضی از شما فصیح‏تر
از دیگری باشد و من طبق شنیده‏ام قضاوت كنم. پس هر كه را به نفعش قضاوت كردم و
حق‏برادرش ضایع شد، نباید از برادرش چیزی بگیرد وگرنه قطعه‏ای از آتش برای او
خواهدبود."> [329]
ب ـ نصب قاضی

پیامبر اكرم(ص) برای شهرهای دیگر افرادی را كه صلاحیت داشتند، به عنوان قاضی
می‏فرستاد. مثلاً علی(ع) را به یمن فرستاد و فرمود:
"وقتی طرفین دعوا روبه‏روی تو نشستند، قضاوت مكن، مگر به سخن و مانند دوستی
گوش بدهی."> [330] برخی علی(ع) را قاضی مدینه از طرف پیامبر(ص) می‏دانند [331] و برخی او را
قاضی خارج از مدینه می‏دانند. [332]
از جمله قضاوت نصب شده، معاذ بن‏جبل‏ [333] و ابوموسی اشعری‏ [334] هستند، هر چند
برخی آنها را والی می‏دانند، [335] ولی حدیث معروف كه گفتگوی رسول‏خدا(ص) را با معاذ قبل
از آنكه به محل مأموریت خویش برود، بیان می‏كند، می‏فهماند او قاضی بوده است. وی
گفت: اگر از قرآن و سنّت چیزی نیافتم، به اجتهاد خود عمل می‏كنم. [336]
سیره ابن‏هشام، ابوبكر و عمر و عبداللَّه مسعود و ابی‏بن‏كعب و زید بن‏ثابت را به عنوان
قاضین منصوب از طرف رسول‏خدا(ص) نام می‏برد. [337] هر چند برخی با آن مخالفند، به دلیل
اینكه پیامبر(ص) شخصاً و به آسانی می‏توانست قضاوت كند، زیرا دعواها، كم و ارتباط با
رسول‏اكرم(ص) آسان بود. [338] اما باید گفت آن زمان در شهرهای دیگر اگر دعوا و مخاصمه‏ای
رخ می‏داد، ارتباط با پیامبر(ص) با آن وسایل ابتدایی ِسفر و خطرات آن، امری مشكل بود و
پیامبر(ص) به همان انگیزه كه والی را نصب می‏كرد، قاضی را هم نصب می‏نمود. البته قاضی ِ
مدینه پیامبر(ص) بود و علی(ع) هم از طرف ایشان قضاوت می‏كرد، [339] ولی دیگران خارج از
مدینه قضاوت می‏كردند. وقتی به عبداللَّه بن عمر فرمود: بین مردم قضاوت كن، گفت: مرا
معاف بدارید. فرمود: پدرت قضاوت می‏كرد. [340]
برخی، قضاوت رسول خدا(ص) را شش نفر می‏دانند. [341] بعضی از معقل بن‏یسار نقل
می‏كنند كه رسول‏خدا(ص) به او فرمود كه قضاوت كن. [342]
پیامبر اكرم(ص) علاوه بر نصب قاضی كه نمونه‏ای بارز از تقسیم كار است، افرادی را بر